رویدادی برای روایت وقایع حماسی ایران زمین

آیین اختتامیه چهارمین جایزه ملی «داستان حماسی» در آرامگاه فردوسی برگزار شد. آن طورکه دبیر اجرایی جشنواره پیش از این گفته بود، مراسم اختتامیه به دلیل اتفاقات چندماهه اخیر، حدود چهار ماه به تعویق افتاده و، به جای سوم خرداد، در شامگاه ۱۵مهرماه برگزار شد.
محمدمهدی دادمان (رئیس حوزه هنری انقلاب اسلامی کشور)، مجید عسگری (رئیس حوزه هنری خراسان رضوی) و محمدرضا شرفی خبوشان (دبیر علمی جشنواره) از سخنرانان این برنامه بودند. نکته قابل تأمل اینکه هیچ یک از استادان سرشناس مشهد و کشور در حوزه حماسه، حماسه سرایی یا شاهنامه پژوهی در این مراسم حضور نداشتند و جزو سخنرانان، سیاست گذاران یا تصمیم گیران این جشنواره نبودند. جشنواره «داستان حماسی» جشنواره‌ای است که حوزه هنری خراسان رضوی آن را برگزار می‌کند. آنچه می‌خوانید بخشی از صحبت‌های سخنرانان و شامل معرفی برگزیدگان است.

مجید عسگری، رئیس جشنواره «داستان حماسی»

شاخصه‌های داستان حماسی

داستان حماسی به چند شاخصه نیاز دارد: یک اینکه قهرمان داشته باشد، دوم اینکه شورآفرین باشد و بتواند شور جمعی ایجاد کند؛ سومین شاخصه بحث مبارزه و حل مشکلات اجتماعی است و چهارمین شاخصه هویت مندی و توان گسترش هویت ایرانی و اسلامی و انقلابی است، و آخرین شاخصه آن انتقال حکمت معنوی شیعی در قالب فرم هنری به مخاطب است.

محمدرضا شرفی خبوشان، دبیر علمی جشنواره

محور‌هایی که سبب دوام جشنواره می‌شود

بررسی آثار این چهار دوره به ما گفته است که داستان حماسی می‌تواند بر این محور‌ها قوام و دوام یابد و اثربخش باشد: تمرکز نویسنده بر قهرمانان شناخته شده‌ای که مردم شناخت پیشینی از آن‌ها دارند، انتخاب روایت قهرمانانی که مردم آن‌ها را باور دارند و به حقیقی بودن آن‌ها ایمان دارند، وقوف به تفاوت یاغی و قهرمان و نمایش بروز شخصیتی که به دفاع از حاکمیت ملی و نظم و قوام نهاد و حفظ ناموس و ارض و سرزمین برمی خیزد، نمایش خط ارتباطی اقوامِ باغیرت و حساسیت نسبت به یکپارچگی و پیوند و پیوستگی مردمان ایران زمین. بازبینی و بازخوانی و غور در زیست و زمانه و نحوه کنشگری قهرمان‌های دوره‌های مختلف تاریخی، و به خصوص عصر حاضر، و تلاش برای ارائه بهترین روایت ماندگار از عمل حماسی آنان، ایجاد زمینه‌ای برای خروج قهرمانان امروزی از متن گزارش‌ها و اخبار و خاطرات روزمره و ورود و جلوه گری آنان در اثری فاخر و مستحکم و اثرگذار و مانا.
بسیاریِ نویسندگان و شمار آثار می‌نماید که این جایزه ملی نبض روایتگری حماسه را به دست گرفته است و دریچه‌ای گشوده است برای بروز و تابش از پسِ بی شماری وقایع حماسی ایران زمین. بروز آثار درزمینه حماسه‌های دینی، تاریخی و بومی نشان داده است که هدف گذاری و جهت دهی و تشخیص این جایزه ملی درزمینه تشویق و ترغیب به تولید آثار فاخر حماسیْ بجا و موفق بوده است.

محمدمهدی دادمان، رئیس حوزه هنری انقلاب اسلامی

نیاز به حماسه امتی

مباحث دوستان را که دنبال می‌کردم، دیدم در تبیین هنر و ادبیات حماسی به پنج مؤلفه اشاره می‌کنند: مؤلفه اول وجود قهرمان و کنش قهرمانانه است. قهرمانی باید، تا نمایندگی بکند مخاطب را درمواجهه با میدان خطیر پیش رویش. ویژگی دوم هویت گرایی و تعمق هویتی است. حماسه آنجایی رقم می‌خورد که هویت ملی و هویت اجتماعی یک جامعه تعمیق می‌شود؛ امکان ندارد مواجهه با حماسه بدون هویت طلبی. ویژگی سوم حماسه ایجاد شور جمعی است. نقطه مزیت روایت حماسی، ایجاد شور و حرکت جمعی است. حماسه‌ها ما را از عمل فردی قهرمان جدا می‌کند و یک روایت جمعی می‌سازد. مؤلفه چهارم وجود دشمن و مبارزه با دشمن است. امکان ندارد پای حماسه‌ای به میان بیاید، قهرمانی باشد، حرکتی ایجاد شود، عمق هویتی خلق شود، مگر در مبارزه با یک دشمن؛ حال، این دشمن می‌تواند یک شخصیت انسان یا مانع پیشِ روی حرکت یک ملت باشد؛ و عنصر پنجم وجود عمق معنوی است؛ حماسه دینی حتما همراه با حکمت و معنویت دینی است که در فرهنگ و ادبیات ما بروز گسترده‌ای دارد.
ما امروز، علاوه بر حماسه ملی، به حماسه امتی نیاز داریم. مرحله جدیدی آغاز شده؛ این دوره و سختی‌ها تمام نخواهد شد، مگر به پیروزی جبهه حق، مگر به تحقق آن وعده‌هایی که انسان از ابتدا منتظرش بوده، مگر به وقوع آن انقلاب جهانی که دنیا را متفاوت می‌کند. ما در روایت امروزمان احتیاج داریم که حماسه سرای این مقاومت چندملیتی باشیم، احتیاج داریم که ایرانی باشیم و خودمان را مدافع امت اسلامی بدانیم.

هشت برگزیده در بخش رمان و داستان کوتاه

بنابه اعلام حسین عباس زاده، دبیر اجرایی جشنواره در نشست خبری اختتامیه این مراسم، در مهلت مشخص شده برای ارسال آثار، ۸۸۹ اثر، شامل ۱۸۵ رمان و ۷۰۴ داستان کوتاه، از ۵۲۴ نویسنده به دبیرخانه این جشنواره رسیده بود. از این تعداد، ۱۰ رمان و ۱۰ داستان کوتاه به مرحله نهایی راه پیدا کردند که درنهایت ۳ رمان و ۵ داستان کوتاه به عنوان آثار برگزیده معرفی شدند. برگزیده‌ها به شرح زیر هستند:



برگزیدگان بخش «رمان»
رتبه سوم: به دلیل استفاده از عنصر تخیل سازنده و واکاوی تاریخ برای ارائه یک روایت حماسی و امروزی، لوح تقدیر و مبلغ ۵۰میلیون تومان وجه نقد به مهرداد صدقی، نویسنده داستان «لعبتکان»، از خراسان شمالی تعلق گرفت.
رتبه دوم: نشان چهارمین جایزه «داستان حماسی»، ۱۰۰میلیون تومان وجه نقد و لوح تقدیر، به دلیل زبان مناسب برای ساختن دو روایت موازی اسلامی و ایرانی در بستری تاریخی با توجه به بن مایه‌های ملی و آیینی، به امیرحسین روح نیا برای رمان «بازمانده» از خراسان رضوی تعلق گرفت.
رتبه نخست: نشان ویژه چهارمین جایزه «داستان حماسی»، به همراه ۱۵۰میلیون تومان وجه نقد و دیپلم افتخار چهارمین دوره، به دلیل زبان شفاف و سرراست، ادبیت متن، انتخاب قهرمان برای روایت، و فضاسازی مناسب برای یک داستان حماسی به امیرحسین دارابی، نویسنده «مرد، نامرد، ترسو»، از تهران رسید.



برگزیدگان بخش «داستان کوتاه»
در این بخش، ۵ اثر برگزیده بدون رتبه معرفی شدند و به هرکدام مبلغ ۲۰میلیون تومان وجه نقد، دیپلم افتخار و نشان ویژه داستان کوتاه چهارمین جایزه «داستان حماسی» اهدا شد.
آناهیتا برزویی از کرمانشاه برای داستان «میانداران»، هدی حشمتیان از کرمانشاه برای داستان «آب سیاه»، قدسیه خان بابایی از قم برای داستان «پل»، محمدرضا زروندی از قم برای «علی قره پاچناری» و فریبا مرادی از اصفهان برای داستان «شراب طهور»، ۵ برگزیده بخش «داستان کوتاه» بودند.