« حماسه، به روایت داستان امروز

جایزه ملی داستان حماسی، یک رویداد فرهنگی نوپا در حوزه ادبیات است که با محوریت حماسه های بومی و اقتباس از متون اصیل ایرانی که ریشه در فرهنگ ما دارند، طراحی شده و قرار است به صورت سالانه، توسط حوزه هنری انقلاب اسلامی خراسان رضوی، برگزار شود. ترکیب هیئت داوران این جایزه نیز داوود امیریان، ساسان ناطق و علی اصغر عزتی پاک، هستند و قرار است در یک زمان کوتاه و با دقت حداکثری، به ارزیابی آثار ارسالی بپردازند. سعید تشکری دبیر علمی این رویداد ملی است. در ادامه، پای صحبت های برگزیدگان دوره اول جایزه داستان حماسی نشستیم و مروری کردیم بر تجربه ها و مهم ترین نظرات کسانی که در دوره قبلی این رویداد، ازسوی هیئت داوران، برگزیده شدند. اهمیت حماسه در ادبیات داستانی کشور، تأثیری که برگزاری جایزه داستان حماسی می تواند بر این بخش از ادبیات ایران بگذارد و همچنین نحوه ارتباط و تعامل هنرمندان جوان و پیشکسوت با جایزه داستان حماسی، از مهم ترین محورهای گفت وگو با برگزیدگان نخستین دوره جایزه داستان حماسی است که در ادامه می خوانید.

توجه به داستان های حماسی
سجاد خالقی، برگزیده نخستین جایزه داستان های حماسی، برای رمان «مردهای مرز شرقی» درباره ضرورت برگزاری جایزه ملی داستان حماسی می گوید: ما در کشورمان جشنواره های ادبی مختلفی داریم، اما تا جایی که من اطلاع دارم، این تنها رویداد ادبی کشور است که بر موضوع حماسه متمرکز و محورهایش به طور تخصصی در این حوزه تعریف شده است.
به گفته او، وضعیت امروز ادبیات در کشورمان چندان مطلوب نیست و مشکلات ریز و درشت فرهنگی در کشور وجود دارد و در چنین وضعیتی، توجه ویژه و پرداختن به داستان های حماسی از جهات مختلف می تواند به بهبود اوضاع کمک کند.
او ادامه می دهد: جوامع برای ادامه حیات و بقای فرهنگی خود به حماسه نیاز دارند و حماسه می تواند حال مردم را خوب کند. علاوه بر این، از منظر اجتماعی نیز داستان های حماسی می توانند غرور ملی و اعتماد به نفس عمومی بین مردم را ارتقا بخشند و به انسجام روحیه ملی در عرصه اجتماعی یاری کنند.
خالقی با اشاره به نقش برگزاری جایزه ملی داستان حماسی در جذب و ترغیب نویسندگان جوان و پیشکسوت به ادبیات حماسی می گوید: نویسندگان زیادی در کشور ما هستند که کمابیش به شیوه های مختلف، در حوزه داستان حماسی مشغول فعالیت هستند و به طور مشخص به داستان نویسی در این عرصه می پردازند.
او بیان می کند: گروهی از این افراد به شکل جسته و گریخته در این عرصه فعالیت می کنند و رویدادهایی ازقبیل جایزه داستان حماسی می تواند سبب شود که نویسندگان بیشتری به این حوزه از ادبیات گرایش پیدا کنند و فعالیت در زمینه داستان حماسی را جدی تر پیگیری کنند که خود نیز به خلق آثار بهتر و با کیفیت بهتر منجر خواهد شد.
خالقی یادآور می شود: با برگزاری مداوم جایزه داستان حماسی، نویسندگان جوان و پیشکسوتان عرصه داستان نویسی حماسی، این امکان را پیدا می کنند که به عرصه فعالیت حرفه ای و میدان تلاش در این حوزه بازگردند یا در مسیر رشد و ترقی باقی بمانند.
به گفته او با افزایش کمیت و کیفیت داستان های حماسی در سطح کشور، میزان اثربخشی این آثار هم افزایش خواهد یافت و از این منظر، هم اهداف جشنواره داستان حماسی تأمین می شود و هم برای نویسنده ها اتفاقاتی امیدبخش رخ خواهد داد.
خالقی معتقد است که برگزارکنندگان جشنواره و نویسندگان می توانند از این بستر بهره بگیرند و با تعاملی سازنده به ارتقای ادبیات حماسی کشور کمک کنند.

تقویت غرور ملی
او درباره استقبال مردم از داستان های حماسی توضیح می دهد: در تبیین دلایل این اقبال عمومی به آثار حوزه داستان حماسی، باید در نظر داشته باشیم که حماسه همیشه مخاطب خاص خودش را داشته است.
خالقی ادامه می شود: با برگزاری جایزه داستان حماسی می توان امیدوار بود که کارهایی در کشور انجام شود که هم نویسنده بتواند حرف و نظراتش را از آن طریق مطرح کند و هم امید به آینده و غرور ملی در مخاطب تقویت شود؛ بدین ترتیب هر دو طیف نویسندگان و مخاطبان به اهداف خود و تعالی فرهنگی مورد نظر دست می یابند.
او یادآور می شود: با توجه به فرهنگ ها و خرده فرهنگ های مختلف کشورمان در این جغرافیای وسیع و متنوع، طبیعی است که ما در تاریخ ایران، حماسه های گوناگون داریم؛ حماسه هایی که تا به حال چندان به آن ها پرداخته نشده است یا کمتر مورد توجه قرار گرفته اند.
به گفته خالقی، وقایعی از جمله حمله مغول، هجوم اسکندر مقدونی و... شاید تلخ باشند، اما در مقابل هرکدام از آن ها مقاومت های مردمی گوناگونی هم به وقوع پیوسته است که از هر کدامشان می توانیم به عنوان یک حماسه یاد کنیم و منبعی برای اقتباس داستان های فاخر و خواندنی قرارشان دهیم.
او توضیح می‌دهد: باتوجه به اینکه شرکت کنندگان از نقاط مختلف کشور در جایزه داستان حماسی شرکت می کنند، می توان امیدوار بود که این رویداد، حماسه های بومی را زنده و به مخاطبان عرضه کند.

ترویج فرهنگ های بومی
پری غلامی از دیگر برگزیدگان دوره قبلی این رویداد به خاطر نگارش رمان «امانت گندمزار»است. او می گوید: اگر هدف از برگزاری این جایزه ایجاد یک پل ارتباطی بین داستان نویس های امروز ایرانی با ادبیات کهن، به ویژه شاهنامه فردوسی باشد، ضرورت برگزاری مستمر و سالانه جایزه داستان حماسی انکارناشدنی خواهد بود. او بر این باور است برای خلق آثار مرتبط با این اثر جاودانه و بی بدیل، باید در مسیر ادبیات فاخر گام برداشت.
به گفته او هر نویسنده ای به ژانری از داستان نویسی علاقه دارد و زبان، لحن و حال و هوایی که نویسنده برای نوشتن انتخاب می کند، نشان دهنده سلیقه اوست. جایزه داستان حماسی اگر بتواند نویسندگانی را که به حوزه حماسی علاقه دارند، جذب کند می تواند اثرگذاری خوبی در برقراری تعامل سازنده بین نویسندگان و شکوفایی استعدادها داشته باشد.
غلامی با اشاره به فرهنگ های مختلف و حماسه های بومی کشور بیان می کند: داستان یک مقوله شهری است و می تواند در زیست بوم های مختلف و فرهنگ های گوناگون کشور ما ریشه داشته باشد. هرچند این به معنای کوچک شمردن داستان های فردی و شخصی نیست. میزان اثرگذاری و اثرپذیری متقابل حماسه های بومی بر ادبیات حماسی، به این موضوع بستگی دارد که چه کسی داستان بنویسد و این کار را با چه روش و قواعدی انجام دهد.
او یادآور می شود: اگر هدف از برگزاری این جایزه، ترویج فرهنگ های بومی باشد، اتفاقی بسیار خوب و خوش یمن است اما باید مراقب باشیم که این رویداد مهم فرهنگی، کارکرد ابزاری پیدا نکند.

بزرگداشت حماسه های امروز
میلاد حسینی، دیگر برگزیده نخستین دوره جایزه حماسی برای رمان «خان‌کوه هزار مسجد»، می گوید: ایران کشور حماسه هاست و ما حماسه ها را به چند دسته پهلوانی، اساطیری، مذهبی و عرفانی تقسیم می کنیم. خوشبختانه کشور ما نمونه های گوناگونی از هر چهار نوع حماسه را در تاریخ خودش دارد و بر همین اساس ضرورت دارد که در عصر کنونی ، این حماسه ها بازخوانی شوند.
او ادامه می دهد: برگزاری جایزه حماسی هم به نوعی بازخوانی تاریخ و گذشته کشور ما برای زندگی امروزمان محسوب می شود. این رویداد حتی می تواند به عنوان بزرگداشت حماسه های امروز که از دید مخاطب پنهان مانده اند، برای آیندگان نیز در نظر گرفته شود.
حسینی توضیح می دهد: اتفاق مهمی که در دوره قبل جایزه داستان حماسی که با محوریت داستان ها و رمان های حماسی برگزار شد، رخ داد، تولید داستان ها و رمان هایی با حجم حدود 100 تا 200 صفحه بود که به لحاظ خوانش، برای مخاطب جذاب و دسترس پذیر بود و هم شاید بتوان گفت که شکل تازه ای از رمان را پیشنهاد می کرد.
او یادآور می شود: در رویدادی مانند جایزه داستان حماسی، قابل حدس است که استعدادهای جوان شناسایی و معرفی شوند؛ اتفاقی که در نخستین دوره این رویداد افتاد و من درباره ادامه این روند در دوره دوم هم بسیار خوش بین هستم. جایزه داستان حماسی باید قدری از شکل رقابتی خود دور شود تا بین پیشکسوتان و جوانان رقابت درنگیرد. این دو گروه باید در کنار یکدیگر باشند تا هم افزایی و حمایت های بیشتری شکل گیرد.
به گفته حسینی حماسه، پیوندی جدانشدنی با داستان دارد و این قصه ها هستند که حماسه ها را شکل می دهند و این کلید جذابیت حماسه است. علاوه بر این، فضای بومی و قومی ما مملو از حماسه های مختلف است و برای نویسنده ایرانی هم حماسه همیشه جذاب بوده و خواهد بود.
او ادامه می دهد: نقل حماسه در فرم های مختلف، اعم از شعر، نثر، نمایش و... همیشه برای نویسندگان و مخاطبان جذاب بوده است. در عرصه پژوهش نیز لازم است که یک بنیاد فکری مشخص وجود داشته باشد.
حسینی می گوید: شهر به شهر و روستا به روستای این کشور قصه ها و حماسه های خاص خودش را دارد که در میان آن ها سوژه های بکر و مهمی یافت می شود، سوژه هایی که بسیاری از آن ها شاید هنوز هیچ جا ثبت و مکتوب نشده اند. در میان آثار مکتوب هم تاریخ ما پر از رساله ها و متون مهم است که از مهم ترینشان می توانیم به گرشاسب نامه، همای نامه، فرامرزنامه، جهانگیرنامه، ابومسلم نامه و... اشاره کنیم.
او یادآور می شود: مخاطب ایرانی به واسطه روحیه وطن پرستی خود، آثار ایرانی شبیه شاهنامه را دوست دارد؛ مهم این است که ما چطور می توانیم این داستان ها را به آثار فاخر و به فرم ایدئال، به روز و استاندارد تبدیل کنیم.